Tasarım Tescili Nedir?

Serbest rekabet piyasasında, aynı sektörde faaliyet gösteren firmalar için müşteri tercihlerinin kendi ürünlerinde yoğunlaşmasını sağlayan en önemli unsurlardan biri de tasarımdır. Özellikle kalite ve teknik açıdan müşterilere aynı faydayı sağlayan ürünlerde tasarım, çoğu zaman en belirleyici faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa küçük ve orta ölçekli sanayiciler, tasarım yolu ile ürün yelpazesinde farklılaşarak bir adım öne çıkmayı hedeflemektedirler.

Ancak, bu hedefin gerçekleştirilmesi ve elde edilen kazancın sürdürülebilir kılınması için birer fikir ürünü olan bu tasarımların yasal bir zeminde koruma altına alınması gerekmektedir. Koruma ile elde edilen tasarım hakkı, sahibine izni olmaksızın başka kişilerce tasarımın ticari amaçla kullanımını engelleme yetkisi verdiğinden, yapılan yatırımların, hem ekonomik hem de sosyal anlamda geri dönüşümü açısından oldukça önemli olmaktadır. Aksi takdirde, özgün ve yeni tasarımlar, fikir hırsızlığı, kopyalama ve taklit gibi tehditlerle karşı karşıya kalacak ve bu nedenden ötürü tasarım sahipleri ticari anlamda büyük kayıplara uğrayacaktır.

Bu doğrultuda, Türk Patent ve Marka Kurumu Tasarımlar Dairesi Başkanlığı, tasarımların korunmasına ilişkin başvuru ve tescil işlemlerini 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile bu Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmelik esasları çerçevesinde yürütmektedir.

Tasarım

Tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.

Ürün

Bilgisayar programları hariç olmak üzere, endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanı sıra birleşik bir ürün veya bu ürünü oluşturan parçaları, ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin bir arada algılanan sunumlarını, grafik sembolleri ve  tipografik karakterleri ifada eder.

Tasarımcı

Korumaya konu olan tasarımı tasarlayan kişiyi ifade eder.

Rüçhan

Her tasarım tescili, sadece başvuru yapılan ülkede koruma sağlamaktadır. Başka ülkelerde de koruma talep edilmesi durumunda diğer ülkelere de ayrıca başvuru yapılması gerekmektedir. Bu tür başvurularda rüçhan hakkından yararlanmak önemli bir avantaj sağlamaktadır.

Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerden birinin uyruğunda olan ya da bu devletlerden birinin uyruğunda olmamakla birlikte bunlardan birinde yerleşim yeri veya işler durumda ticari müessesesi bulunan gerçek veya tüzel kişiler veya bunların halefleri, bu devletlerin herhangi birinde yetkili mercilere tasarım veya faydalı model tescili için usulüne uygun olarak yaptıkları başvuru tarihinden itibaren altı ay süreyle, Paris Sözleşmesi hükümleri kapsamında aynı tasarım için Türkiye'de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanabilmektedir.

Rüçhan hakkı talep ediliyorsa, ilk başvurunun yapıldığı ülkenin yetkili idaresi tarafından verilmiş onaylı rüçhan belgesinin aslı ve bu belgenin yeminli tercüman tarafından onaylanmış Türkçe tercümesinin başvuru tarihinden itibaren üç ay içerisinde Kuruma verilmesi gerekmektedir.

Sergiden Doğan Rüçhan Hakkı

Rüçhan hakkı talebi, tasarımların sergilerde teşhir edilmesi yoluyla da talep edilebilir. Bu durumda rüçhan, sergi rüçhanı olarak adlandırılır. Şayet rüçhan Türkiye’de veya yabancı ülkelerde açılan sergilerdeki teşhire dayanıyorsa, serginin açıldığı yetkili merciler tarafından düzenlenen ve teşhir edilen ürünü açık ve eksiksiz bir şekilde gösteren fotoğraf veya fotoğrafları içeren ve ürünün çeşidi ile bu ürünün sergide görünür şekilde konulduğu tarihi ve serginin resmi açılış tarihini gösterir belge ile rüçhan talebinde bulunulur.

Rüçhan hakkına ilişkin eksikliklerin giderilmemesi sadece rüçhan hakkının yitirilmesine neden olur ve başvuru işlemleri rüçhansız olarak yürütülür.

Rüçhan hakkı, tasarım tescil sistemi üzerinde büyük bir öneme sahiptir. Rüçhan hakkının önemini bir örnekle açıklamak gerekirse;

A ülkesinde açılan bir sergide tasarımın sergilendiği tarihi ya da bu ülkenin sınai mülkiyet ofisine yapılan tasarım tescil başvurusunu müteakip, 6 ay içerisinde, B ülke ofisine yapılacak tasarım tescil başvurularında başvuru sahipleri, rüçhan (öncelik) hakkı talep edebilmektedir. Bu sayede rüçhan hakkı ile başvuru sahibi, başkaları tarafından B ülkesinde rüçhan tarihinden daha sonra aynı tasarım için yapılacak tasarım tescil başvurularının önüne geçmiş olacaktır.

Yayım Erteleme Talebi

Yayım ertelemesi, Kanunun 64 üncü maddesi hükmüne göre reddedilmemiş başvurularda yer alan tasarımlara ait  görsel anlatımların  otuz  ay süreyle  kamu incelemesine kapalı  tutularak,
söz konusu süre bitiminde Bültende  yayımlanmasıdır. Bu uygulama, ileri bir tarihte  piyasaya çıkacak ürünler için tescil sahibine, kopyalamaya karşı önleyici bir koruma sağlanmakta, sahte ürünlerin orijinal üründen önce piyasaya girip pazara hakim olmasını engellemektedir.

Başvuruyla birlikte başvuru sahibi, başvuru veya varsa rüçhan tarihinden başlamak üzere otuz ay süreyle yayım erteleme talebinde bulunabilir. Yayım erteleme süresi sona eren ve yayım ücreti ödenmeyen tasarımlara tanınan haklar başvuru tarihinden itibaren hiç doğmamış sayılır.

Çoklu Başvuru

Çoklu başvuru, tek başvuruda birden fazla tasarım için tescil talebi yapılmasına imkan vererek başvuru sahiplerinin kolay ve daha az maliyetli başvuru yapabilmelerini sağlamaktadır. Süslemeler ve desen tasarımları hariç olmak üzere, birden fazla tasarımın aynı başvuruda işleme alınabilmesi için tasarımların veya tasarımın uygulandığı ürünlerin Locarno sınıflandırma listesinde belirtilen aynı sınıfa ait olmaları gerekmektedir.

Çoklu başvuru kapsamında en fazla yüz adet tasarım başvurusu yapılabilir.
 
Çoklu başvuru şartına uymayan ya da tasarım sayısı yüz adedi aşan başvuruların bölünmesi gerekir. Bu durumda Kurum iki aylık süre içerisinde hangi tasarımların işleme alınacağı hususunda başvuru sahibinden veya vekilinden bildirim yapmasını ister. Ayrıca bu süre içerisinde bölünen tasarımların koruma şartlarına sahip olması koşuluyla yeni bir başvuruya konu edilmesi hâlinde, başvuru tarihi olarak, bölünen dosyanın başvuru tarihi esas alınır. İlk başvuruda rüçhan hakkı talep edilmişse bu hak bölünmüş her başvuruya da tanınır. İlk dosyada fazla ücretin yer alması durumunda ilgili ücret talep edilmesi durumunda iade edilir. Bölünmüş başvuru için yeniden gerekli ücretler yatırılarak işlemlere devam edilir.

Sınıflandırma

Başvuruda yer alan tasarımların kullanıldığı veya uygulandığı ürünler, Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Sınıflandırılmasına İlişkin Locarno Anlaşması esaslarına uygun olarak sınıflandırılmaktadır. Locarno sınıflandırma sisteminde tasarımlar kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmıştır. Tasarımlar, Locarno Anlaşmasında belirtilen ürün ya da ürünlere karşılık gelen sınıf, alt sınıf ve adlar kullanılmak suretiyle tanımlanır. Locarno Sınıflandırmasında yer almayan ürün adları Kurum tarafından tanımlanır. Tasarımın uygulanacağı ürün veya sınıflandırma tasarım korumasının kapsamını etkilemez.

Sınıflandırma sistemi, veri tabanından ilgili sınıf altında yer alan tasarım örneklerine kolaylıkla ulaşılmasına imkan sağlar, Kurum internet sayfasında arama yapılarak ürünlerin sınıfları tespit edilebilir. Sınıflandırma sisteminin yapısı ve içeriği Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı Uzmanlar Komitesince güncellenmektedir. Mevcut sınıflandırma sistemi 32 sınıf 219 alt sınıfı kapsamaktadır.

Koruma Kriterleri

Tasarım tescil sistemi içerisinde bir tasarım ancak “yenilik” ve “ayırt edici nitelik” şartlarını haiz olması koşuluyla korunmaktadır.

Yenilik: Bir tasarımın aynısının, ‘tescilli tasarım’ için başvuru veya rüçhan tarihinden önce; ‘tescilsiz tasarım’ için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce; dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış olmasını,

Ayırt Edici Nitelik: Bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenim ile tescilli tasarım için başvuru veya rüçhan tarihinden önce ve tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce kamuya sunulmuş herhangi bir tasarımın aynı kullanıcı üzerinde yarattığı genel izlenim arasında bir farklılık olmasını ifade etmektedir.

Koruma Kapsamı Dışında Kalan Tasarımlar

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda tasarım koruması dışında kalan haller şöyle belirlenmiştir;

• Tasarım ve ürün tanımına uygun olmayan tasarımlar,
• Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlar,
• Kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı tasarımlar,
• Ürünün    teknik    fonksiyonunun    zorunlu    kıldığı    görünüm    özellikleri    olan tasarımlar,
• Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün, başka bir ürüne mekanik olarak monte edilmesi veya bağlanması için belirli biçim ve boyutlarda üretilmesi zorunlu olan tasarımlar,
• Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesi kapsamında yer alan hükümranlık alametleri ile bu kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren, dini, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin tescil izni vermediği işaretlerin, armaların, nişanların veya adlandırmaların uygunsuz kullanımını içeren tasarımlar koruma kapsamı dışındadır.

Ayrıca Tasarım koruması;

• Üretim yöntemi,
• Ürünün kullanım amacı,
• Ürünün teknik faydaları ve fonksiyonel özellikleri gibi konuları kapsamamaktadır.