TAŞKÖPRÜ SARIMSAĞI BAŞARI HİKÂYESİ

YÖRE:

Taşköprü, Kastamonu iline bağlı bir ilçe olup, Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz Bölümü içerisinde bulunmaktadır. Merkezi bağlı olduğu il merkezine yaklaşık 45 km uzaklıkta bulunan bu ilçenin kenarları yüksek sıradağları ile çevrilmiş bulunmaktadır. İlçenin kuzeyinde Küre Dağları, güneyinde ise Ilgaz Dağları’nın kolları yükselmektedir. Yüksekliği 2000 metreye yaklaşan bu iki dağ sırasından kaynağını alan akarsular, Kızılırmak’ın en büyük kollarından olan Gökırmak’a katılmaktadır. Batıdan doğuya doğru bir depresyon boyunca uzanan Gökırmak, Taşköprü ilçe merkezinden geçtikten sonra Boyabat’ta Kızılırmak’la birleşmektedir. Gökırmak ve kolları tarafından taşınan alüvyonlar Taşköprü Ovası’nda birikerek buranın ülkemizin en önemli sarımsak dikim alanlarından birisi olmasına yol açmıştır.1

ÜRÜN:

Dünyada pek çok yerde yetiştirilmesine rağmen, kaliteli sarımsaklar ılıman iklimlerdeki selenyumu en yüksek ve kumlu topraklarda yetişmektedir. Kastamonu’nun Taşköprü ilçesinde yetiştirilen sarımsak, bölgenin kendisine has toprak çeşidi ve bitki örtüsü sayesinde, diğer bölgelerde yetişen sarımsaklara ve ithal olarak ülkemize giren türlere kıyasla öne çıkmaktadır. Bilimsel adı Allium Sativum olarak geçen ve coğrafi işaret tesciline sahip olan Taşköprü Sarımsağı, aromalı, keskin kokulu, selenyum içeren ve süre açısından yüksek dayanıklılığa sahip bir sarımsak türüdür. Kükürtlü uçucu yağların miktarı, mineral maddeler ve vitaminler yönünden zengin besin değeri, içindeki kuru maddelerin oranının yüksekliği, başlarının iri ve kaliteli olması nedeni ile ihracata elverişliliği, ülkemizde bileşiminde

1 İbret, Ü. (2005), Sebzecilik, “Türkiye’deki Sarımsak Tarımı Ve Taşköprü Sarımsağı Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme”. Marmara Coğrafya Dergisi 12: 21
2 Koyuncu, M. (2012), “Sarımsağın Tarihçesi, Kullanım Alanları, Sarımsağın Faydaları”, Taşköprü Sarımsak Paneli Bildiri Notları, Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı Yayınları, Kastamonu, ss. 11-19.
3 https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul
 
selenyum elementi bulunan tek çeşit olması gibi özellikler Taşköprü Sarımsağı’nı diğer sarımsaklardan farklı kılmaktadır.2
Ülkemizde kuru sarımsak üretimi açısından en önemli sayılabilecek ilçe yaklaşık
%22’lik pay ile Taşköprü’dür. Kastamonu’da üretilen sarımsağın tamamına yakını Taşköprü ilçesinde yetiştirilmektedir.3 Bölgedeki 126 köyden 96’sı çiftçilerin beyaz altın da dediği sarımsakla uğraşmaktadır. Yörede yapılan çalışmalar sayesinde Taşköprü Sarımsağı; kırsal kalkınma, nüfusu yerinde tutma ve şehirlere göçün önlenmesi açısından çok önemli bir etken olmuştur.

TESCİL SÜRECİ:
Taşköprü Sarımsağı’nın coğrafi işaret tescili için Taşköprü Belediyesi tarafından 28.05.2009 yılında coğrafi işaret başvurusu yapılmış ve 15.06.2010 tarihinde 135 numarası ile coğrafi işaret tescili alınmıştır.

ÜRÜNLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR
2008 yılında 18.000 ton olan Taşköprü Sarımsağı üretimi zamanla azalarak 2012 yılında 10.000 bin ton seviyesinin altına düşmüştür. Taşköprü Sarımsağı’nın kendine has özelliklerinin önemine rağmen Çin sarımsağının daha yüksek miktarlarda ürün vermesi dolayısıyla yöredeki çiftçi zamanla Taşköprü Sarımsağı yerine Çin sarımsağını tercih etmeye başlamış ve bunun sonucunda da Taşköprü Sarımsağı yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Yerel tohumun korunması ve gelecek nesillere aktarılması için bu durumun önüne geçilmesi amacıyla yörede birçok çalışma yapılmıştır. Taşköprü Sarımsağı’nın tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaret olarak tescil edilmesi ve bu tescil kapsamında sağlanan hukuki hakların getirdiği avantajlar dolayısıyla özel sektör Taşköprü Sarımsağı’na yönelik özel bir proje gerçekleştirme kararı almıştır.
Reis Gıda ve METRO Toptancı Market’in ortak yürüttüğü projede Taşköprü Sarımsağı üreticilerine pazar sağlanarak, sürdürülebilir tarımı ve yerel değerlere sahip çıkmanın öneminin üreticilere anlatılması hedeflenmiştir. Bu noktada üreticiye Taşköprü Sarımsağı ürettikleri takdirde mallarının alınacağı sözü verilmiş üreticilere bu konuda motivasyon sağlanmıştır.
Bölgede doğaya ve çalışanlara karşı sorumlu, sürdürülebilir ve izlenebilir bir tarım yapılması konusunda yardımcı olunmuştur. Üreticiler ilk olarak Taşköprü sarımsağı coğrafi işaret tesciline uygun yerli tohum kullanmaya başlamışlardır. Daha sonra üreticilere nasıl  daha fazla verim elde edecekleri, toprağa, böceğe nasıl daha az zarar verecekleri konusunda eğitimler verilmiştir. En sonunda da ürünleri için dünya standartlarındaki kaliteli üretimin göstergesi olan ve ürünün tüm Avrupa pazarında satılabilmesini sağlayan GLOBAL G.A.P. sertifikası almaları istenmiştir. Üretim aşaması tamamlandığında ürünler belirtilen özel sektör firmaları tarafından satın alınmıştır. Böylece üretici daha fazla kazanmıştır. Verilen bu sertifika ve eğitimlerle birlikte üretici uluslararası bir sistemin içerisine dâhil olmuştur. Böylece 4 yıllık bir süreçte, Taşköprü Sarımsağı üretici sayısı 2870’den 3490’a, üretim miktarı 9800 tondan 17640 tona ve birim fiyatı 9 TL’den 16,5 TL’ye çıkmıştır. Taşköprülü
 
üreticilerin “para etmiyor” düşüncesiyle dereye döktükleri yerli sarımsak, bugün hak ettiği değeri bulma yolunda önemli mesafe kat etmiştir.
Coğrafi İşaretli Taşköprü Sarımsağı Projesi 4.000 aileyi kapsamış, 18.000 hektar toplam alana sahip olan bölgede yaklaşık olarak 750 hektar alanda çalışma yapılmış ve GLOBAL G.A.P. sertifikasyonu sağlanmıştır. 200’ün üzerinde üreticiye Taşköprü Belediyesi salonunda verilen eğitimlerle üretim verimliliği ve gerektiği kadar gübre kullanımı sağlanmıştır. Bununla beraber üretim %20-25 seviyesinde arttırılmış daha kaliteli ürünlere ulaşım sağlanmıştır. Taşköprü Sarımsağı’nın eskiden olduğu gibi yılın 12 ayı bulunabiliyor olması için halen çalışmalar sürmektedir.

ÖNCESİ SONRASI:
Taşköprü Sarımsağı’nın yıllara göre ekim ve hasat verilerine bakıldığında yapılan çalışmalar sonrası, yıllara göre artan değerlerin dikkat çekici olduğu görülmektedir. 2012 yılında ekim yapılan alan 21.800 dönümken 2017 yılında bu değerin 26.000 dönüme çıkarak
4.200 dönüm arttığı görülmektedir. Yine 2012 yılındaki hasat miktarına bakıldığında 9.800 ton olan değerin 2016 yılında 17.640 tona ulaşarak 4 yılda 7.840 ton arttığı görülmektedir. (Tablo 1)

Tablo 1: Taşköprü Sarımsağı’nın Yıllara Göre Ekim ve Hasat Verileri
 

Taşköprü Sarımsağı’nın satış tonajlarına bakıldığında 2012 yılında 7.184.000 kg olan değer 2016 yılında 7.516.000 kg artarak 14.700.000 kg’a ulaştığı görülmektedir. (Tablo 2)

Tablo 2: Taşköprü Sarımsağı’nın Satış Tonajları

Taşköprü Sarımsağı‘nın ortalama satış fiyatlarına bakıldığında 2014 yılında 9,00 TL olan perakende satış fiyatının 2017 yılında 7,50 TL artarak 16,50 TL’ye yükseldiği görülmektedir. (Tablo: 3)

Tablo 3: Taşköprü Sarımsağı‘nın Ortalama Satış Fiyatları